Site logo
Feb 2020

wereldwijd licht_Tekengebied 1

3 februari 2020 | Wereldwijd licht

Reizen werkt altijd inspirerend. Of het nou gaat over een verre reis of een kort treinritje van 20 minuten, de beste ideeën ontstaan vaak wanneer je aan het reizen ben. Mijn beste plek voor nieuwe ideeën? Zet mij (het liefst rond zonsopgang/ondergang) in een trein of op een station. Als er dan ook nog klassieke muziek klinkt en ik weg kan dromen bij het beeld van de voorbijgaande omgeving, dat is dé ultieme combinatie.

Een nieuwe omgeving, nieuwe gezichten, nieuwe geuren en zelfs nieuw licht.
Dat nieuwe licht is iets waar we pas recent over na zijn gaan denken. Vorige week hadden we een gesprek over kleurenblindheid in combinatie met omgevingslicht. Vanuit hier kwamen we uit bij de vraag of die kleurenblindheid minder aanwezig zou zijn wanneer je dichter naar de evenaar zou komen. Misschien is het licht daar wel anders?

Nieuw licht
Nou wil het toeval zo zijn dat we de volgende dag een aflevering van Abstract zagen waarin Olafur Eliasson de hoofdrol speelde (een aanrader op netflix overigens!). De aflevering eindigt met hetzelfde beeld van een wit A4tje die voor de camera word gehouden op verschillende plekken in de wereld. Het witte A4tje lijkt telkens een andere tint te hebben. Nou heeft dit vast ook te maken met de omgeving waarin het shot is genomen. Logischerwijs lijkt een wit A4tje groener wanneer deze zich begeeft in een groene omgeving, want wit reflecteert. En ondanks dat we na uitgebreid onderzoek (lees: een middagje google doorspitten) nog weinig wetenschappelijks hebben kunnen vinden over ‘ander licht bij de evenaar’, zijn we er toch van overtuigd dat hier een kern van waarheid in zit. En zo gek blijkt onze gedachte nog niet wanneer we een artikel tegenkomen over de wetenschap achter de kleuren van de lucht. Hierin lezen we het volgende:

‘’… Een mengsel van violet, blauw, groen en geringe hoeveelheden van de andere kleuren wordt in de lucht verstrooid. De combinatie van deze kleuren levert blauw op. De precieze tint hangt af van de hoeveelheid stof en waterdamp in de lucht.’’
Waterdruppeltjes en stofdeeltjes in de lucht maken de verstrooiing minder selectief, zodat er relatief meer groen en geel bijkomen en de hemel grijzer wordt. Daardoor is zomerhemel in de geïndustrialiseerde Europese landen vaak fletser dan de stofvrije hemel boven Australië en Afrika.’’
Aha, dus toch! Dit mag dan wel gaan over de kleur van de lucht, maar een andere kleur lucht heeft natuurlijk ook invloed op de kleur van het licht. Dan hebben we dit vraagstuk wat ons betreft opgelost.
Natuurlijk licht is overigens een fascinerend onderwerp op zich, vooral in combinatie met architectuur. In hoeverre heeft natuurlijk licht invloed op de architectuur?

Het licht van vroeger.
Naast dat de kleur van het licht per plek of land verschillend is, is ook de manier waarop we met dit natuurlijk licht omgaan en de betekenis die we eraan verbinden verschillend.
Neem bijvoorbeeld het Pantheon in Rome, welke zelfs volledig is ontworpen naar de stand van de zon. De oculus in het dak is de enige natuurlijke lichtbron die het Pantheon telt en dat is met een reden. In de zomer, wanneer de zon hoog aan de hemel staat, is de lichtvlek bijna recht onder de oculus. De hele winter blijft de lichtvlek in de koepel schijnen en komt zij niet lager dan de bovenste rij cassettes. Maar dan, op 20 maart, om 12 uur zakt de zonnevlek onder de cassettes en schijnt zij voor het eerst sinds de vorige zomer weer door het rooster boven de bronzen deuren naar buiten. Na deze datum volgt de lente, en elke dag klimt de zon hoger. Op 21 april om twaalf uur, staat de zon zo hoog, dat de lichtvlek precies in zijn geheel de ingang belicht. Wie op dat moment binnenloopt wordt opgenomen door een verblindend licht. 21 april is de datum waarop de Romeinen de stichting van de stad vierden. Tijdens het jaarlijkse feest trad de priester om 12 uur het Pantheon binnen, en werd hij omhuld door zonnelicht.


En niet alleen de Romeinen hechtten waarde aan de zon wanneer ze een gebouw ontwierpen. Ook voor de Egyptenaren en de Grieken was dit een belangrijk onderdeel.
Zo bouwden de Grieken hun tempels met de ingang naar het oosten gericht. De oostelijke oriëntatie van deuropeningen zorgde ervoor dat de laagstaande ochtendzon diep in het interieur kon doordringen en de beelden van goden binnenin kon onthullen. Uitwendig wordt de diepte van de gevel, met lagen van dicht op elkaar staande kolommen voor een massief stenen muren, onthuld door het sterke daglicht.
De Egyptenaren speelden juist met materialen die reageerden op het zonlicht. De piramides van Gizeh waren omhuld met wit kalksteen en bekroond door een piramide van glimmend edel metaal die de ochtendgloren als eerste zou oppikken. Zo waren ze op lange afstand zichtbaar.

Nog ver voordat bovengenoemde voorbeelden werden ontworpen (lees: ±660 jaar voor de piramides van Gizeh), werd er in Ierland een graftombe gebouwd welke vandaag de dag nog altijd bekend staat om zijn bijzondere lichtinval. Deze graftombe, genaamd Newgrange, is slechts een aantal momenten per jaar verlicht.
De vijf dagen rondom midwinternacht (21 december) valt er rond zonsopgang een lichtbundel de tombe in. De lichtbundel klimt 19 meter omhoog door de gang om zo uiteindelijk de hele kamer te verlichten, een kippenvelmoment wat in totaal 15 minuten duurt. Mocht je nou denken, ‘Dat moet ik zien!’ dan is het hopen op goed geluk. Je moet je namelijk inschrijven voor een loting en slechts een twintigtal gelukkigen mag hierbij aanwezig zijn.

Het licht van nu.
Gelukkig speelt natuurlijk licht ook nu nog steeds een grote rol binnen de architectuur, een mooi voorbeeld daarvan vinden we in Japan. Shun-Kyo, wat morning-glory house betekend, is zo ontworpen dat het vroege ochtendzonlicht ervoor zorgt dat er een ochtendgloriebloem wordt geopend waarvan de verwrongen roosjes zich voorzichtig ontvouwen. Hier brengt het licht dus echt iets in beweging.
Bij onze zoektocht naar architectuur en licht stuitten we ook op het werk van Luis Barragán, en laat het in zijn ontwerpen nou juist gaan over de combinatie tussen zonlicht én kleur! Door te spelen met verschillende texturen en water reflecties verhoogd hij de impact en de felheid van het binnenkomende zonlicht in zijn felgekleurde ontwerpen.

Misschien moeten we dan toch maar stellen dat vooral de helderheid van het licht verschillend is en daarmee bijdraagt aan onze ervaring van een bepaalde omgeving of plek. De volgende keer als ik een al starend in de trein zit zal ik opletten of de voorbijgaande omgeving in zijn kleuren mee veranderd met het de zon. Of gewoon een wit A4tje op de ruit plakken, wie weet levert dat wat op.